Dilbilimci Hermî'de İstişhâd, İllet ve İhtilâf

Nahiv ilmiyle ilgili ilk sistemli çalışmaların Ebü'l-Esved ed-Düelî'ye (ö. 69/688) dayandırılması, bu alanın teşriî bir ihtiyaçtan doğduğunu ortaya koymaktadır. Rivayetlere göre onun Hz. Ali'nin (ö. 40/661) yönlendirmesiyle nahiv kurallarını derlemeye başlaması, dilin doğru anlaşılmasını sağlamaya yönelik ilk bilinçli çabayı temsil eder. Ebü'l-Esved'le başlayan bu süreç, öğrencileri vasıtasıyla gelişerek kurumsallaşmış, hicrî ikinci yüzyılda Sîbeveyhi (ö. 180/796) gibi önemli simaların katkılarıyla teorik bir yapıya kavuşmuştur. Onun ardından, İslâm coğrafyasının farklı bölgelerinde çok sayıda nahiv âlimi yetişmiş, Basra ve Kûfe başta olmak üzere Endülüs, Mağrib, Mısır ve Yemen gibi ilim merkezlerinde zengin bir gramer literatürü oluşmuştur. Bu ilmî birikimin bir parçası olarak Yemen bölgesinde yaşamış olan Ömer b. Îsâ el-Hermî (ö. 703/1304), özellikle el-Muharrer fî'n-nahv adlı eseriyle dikkat çekmektedir. Hermî, kendinden önceki nahiv geleneğini sistematik bir şekilde özümsemiş ve bunu yer yer eleştirel bir yaklaşımla yeniden değerlendirmiştir. Anlam odaklı açıklamaları, eğitimsel duyarlılığı ve aklî gerekçelere dayalı yorumlarıyla klasik gramer anlayışına özgün katkılar sunmuştur. Bu yönleriyle Hermî, sadece aktarıcı değil aynı zamanda sorgulayıcı ve geliştirici bir nahiv âlimi olarak öne çıkmaktadır.