İcmânın Oluşumu ve Hüccetliğinde Asrın Sona Ermesi

İslam hukuk düşüncesinde icmâ, ümmetin dini konularda hata üzere birleşmeyeceği ilkesine dayanan, kolektif bir otorite mekanizması olarak önemli bir yer işgal etmektedir. Ancak icmânın hangi şartlarda meydana geleceği ve ne zaman bağlayıcılık kazanacağı, yani icmânın tamamlanma süreci ile şer'i bir delil olarak hüccetlik vasfını ne zaman kazanacağı meselesi, tarih boyunca usulcüler arasında tartışma konusu olmuştur. Bu tartışmaların merkezinde ise, inkırâzu'l-asr şartının icmânın oluşumu için gerekli olup olmadığı sorusu yer almaktadır. İcmânın bağlayıcılığının ne zaman başlayacağına dair bu ihtilaf, özellikle inkırâzu'l-asr şartı çerçevesinde derinleşmiş ve farklı düşünsel yaklaşımların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Zira bu mesele hem şer'i hükümlerin muhafazası hem de hukuki esneklik ve dinamizmin korunması gibi iki temel ihtiyacın dengelenmeye çalışıldığı bir tartışma zemininde şekillenmiştir. Bu bağlamda, bazı usul âlimleri icmânın ideal biçimde teşekkül edebilmesi ve bağlayıcılık kazanabilmesi için belirli bir zamanın geçmesi, yani icmâ eden âlimlerin yaşadığı dönemin sona ermesi gerektiğini savunurken; diğer bir grup bu şartın icmânın işlevselliğini zayıflattığını, dolayısıyla gereksiz olduğunu ileri sürmüştür. İleri sürdükleri delillerin yanı sıra her iki yaklaşımın arkasında farklı fikri saikler yer almaktadır. İnkırâzu'l-asr şartını kabul etmeyenlerin yaklaşımının temelinde, icmânın kolaylıkla oluşabilmesi, şer'i hükümlerin korunması ve ictihadın ictihadla nakzedilemeyeceği ilkesi yer alırken; bu şartı kabul edenlerin gerekçelerinde ideal bir icmâ modeline ulaşma arzusu, katılımcılığı esas alma ve teorik bütünlüğü koruma gibi düşünsel yaklaşımlar ön plana çıkmaktadır.